Το ελληνικό τοπίο και ο ρόλος του στην ποίηση

 Σπύρος Παπαλουκάς, Τοπίο

Οι Έλληνες ποιητές, πολλοί στον αριθμό σε πείσμα καιρών αντιποιητικών, έχουν πολλά κοινά και πολλές διαφοροποιήσεις. Υπάρχει όμως κάτι που τους δένει όλους, από τον Διονύσιο Σολωμό, τον Γιώργο Σεφέρη, τον Μανώλη Αναγνωστάκη, τον ανώνυμο ποιητή του διαδικτύου.

Όλοι αυτοί συναντιούνται στο κοινό τους βίωμα, στο ελληνικό τοπίο. Είτε αυτό είναι η περιγραφή της κρητικής γης ή του Μεσολογγίου, είτε το εναλλασσόμενο τοπίο μέσα από ένα τρένο που ταξιδεύει ή ο Πόρος, είτε η αντίθεση της Πολιτείας του Πριν και του Μετά, είτε κάποιος locus amoenus που ξέφυγε απ' τα ειδυλλιακά τοπία των διηγημάτων κι έγινε χώρος ποιητικής έκφρασης.

Είναι δεμένος ο Έλληνας ποιητής με τα βράχια, με τις πέτρες, τα χορτάρια, τα λουλούδια, τα ψηλά δέντρα του Κρυστάλη.

Μόνο βέβαια μια σχέση βιωματική, μια σχέση οργανική του καλλιτέχνη με την εποχή του μπορεί να μας δώσει ποικίλες οπτικές γωνίες του χώρου και του χρόνου μέσα απ' τις οποίες η εικόνα του φυσικού περιβάλλοντος διαθλάται. Και πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα από τον Κρητικό ή τους Ελεύθερους Πολιορκημένους, θα μπορούσαμε άραγε να δούμε να σαρκώνουν τη θέση αυτή; Ο ποιητής, ο καλλιτέχνης, μόνο σε σχέση με την εποχή του μπορεί να έχει βιωματική και οργανική σχέση με το τοπίο! Έχοντας κάνει κτήμα του τον στίχο του Σολωμού " Πάντ' ανοιχτά πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου". Με την ψυχή μπαίνει μέσα στο τοπίο και το κάνει κτήμα του εν τέλει κάθε καλλιτέχνης. Το βλέπει μα όλες οι διεργασίες γίνονται τόσο βαθιά που είναι ένα μ' αυτό!

Πότε το τοπίο υπάρχει ως ορισμένο και προσδιορισμένο, πότε είναι αόριστο κι είναι ευκολότερο να του αποδοθούν υπερφυσικές δυνάμεις ή να συμβούν πράγματα υπέρλογα, όπως λ.χ στο δημοτικό μας τραγούδι.

Την τεχνική αυτή ακολουθούν στα ποιήματά τους κι οι μεγάλοι μας ποιητές γιατί τους δίνει ελευθερία κινήσεων.

Είτε στον Ρίτσο είτε στον Βρεττάκο επίσης το τοπίο κατέχει πρωταρχική θέση μαζί με τα χρώματα της φύσης. Είναι αξεχώριστα αυτά τα δύο, φύση και τοπίο, στη συνείδηση του ποιητή. Ένα ηλιοβασίλεμα επιδρά καταλυτικά σε ό,τι αγγίζουν οι μαβιές ακτίνες μα και στα θλιμμένα λουλούδια, στη σιωπή των τζιτζικιών το καλοκαίρι, στη μελαγχολία των ερωτευμένων.

Αυτό που δεν μπορεί να απουσιάσει σχεδόν από κανέναν Έλληνα ποιητή είναι το υγρό στοιχείο! Ποτάμια, λίμνες, πηγές και πάνω απ' όλα η θάλασσα του ονείρου και της φυγής. Ο Οδυσσέας, ο πρώτος ευρωπαίος που ξεπερνά τον μύθο, βάζει τη διάνοια να λειτουργήσει και αντιμετωπίζει το θεριό που λατρεύει, τη θάλασσα! Από εκεί και πέρα η θάλασσα θα γίνει σύμβολο για την μοίρα των ανθρώπων που ζουν απ' αυτή, της δοκιμασίας που μπαίνουν αλλά και της προσδοκίας. Είναι το σύμβολο της φυγής και της επιστροφής και δεν υπάρχει ποιητής που να μην την αντίκρισε έστω και να μην τον μάγεψε.

Τούτο το παιγνίδι του τοπίου στην ποίηση είναι που δίνει εν μέρει ελευθερία γραφής καθώς μεταμορφώνεται, μέσα από τα μάτια και τις λέξεις του ποιητή, όπως επιθυμεί ο ποιητής... Είναι ο χώρος στον οποίο προσέρχεται με ευλάβεια ο ποιητής και το ποίημα για να ολοκληρωθούν. Εφόσον είναι βίωμά του, εκφράζει τον ψυχισμό του, ο ρόλος του τοπίου στο ποίημα είναι σημαντικός! Τελειώνει, αρτιώνει το ποίημα!

©Λένη....